Glucocorticoid - thường được xem là thuốc tiên của người dân. Nhóm thuốc glucocorticoid (corticoid) được dùng để điều trị chống viêm, giảm đau, chống dị ứng trong các bệnh xương khớp, tự miễn, dị ứng (hen suyễn, viêm da dị ứng, eczema…) rất hiệu nghiệm.
Corticosteroid là các hormon steroid được tiết ra từ tuyến thượng thận: có tác dụng chống viêm, ức chế miễn dịch và vai trò chức năng trong sự biệt hóa và trưởng thành của các mô của thai nhi. Corticoid được sử dụng rộng rãi như nhằm mục đích ức chế miễn dịch, chống tăng sinh, co mạch và kháng viêm. Do có tác động đến sự biệt hóa và sự trưởng thành của mô, corticoid còn được sử dụng ở những phụ nữ mang thai có nguy cơ sinh non và ở trẻ sơ sinh có nguy cơ mắc bệnh phổi mãn tính cao.
Chính vì vậy nhiều người lạm dụng hoặc không tuân theo chỉ định của bác sĩ đã để lại một số hậu quả xấu, đáng lưu ý nhất là gây suy tuyến thượng thận.
- Vai trò của tuyến thượng thận
Thượng thận là tuyến nội tiết nhỏ nằm ngay phía trên hai quả thận. Mỗi tuyến thượng thận gồm có hai phần, đó là phần tủy (bên trong) tiết ra các hormon catecholamin có tác dụng duy trì mức huyết áp và nhịp tim, phần vỏ (bên ngoài) tiết ra các hormon corticosteroid, những hormon này có vai trò rất quan trọng đối với sự sống của cơ thể chúng ta.
Khi tuyến thượng thận bị suy, có nghĩa là tuyến sản xuất quá ít cortisol, đôi khi là cả aldosterol dẫn đến rối loạn các quá trình chuyển hóa trong cơ thể, ảnh hưởng xấu đến sức khỏe của người bệnh, thậm chí gây tử vong.
· Nguyên nhân gây suy tuyến thượng thận:
Nguyên nhân ngay tại tuyến thượng thận: Khi vỏ thượng thận bị phá hủy cho nên không thể sản xuất đủ hormon theo nhu cầu của cơ thể, trong đó phải kể đến bệnh tự miễn, sau đó là nhiễm lao hoặc nhiễm vi khuẩn khác hoặc do di căn của ung thư ở một bộ phận khác tới thượng thận hoặc do chảy máu tuyến thượng thận với nhiều lý do khác nhau...
Nguyên nhân ngoài tuyến thượng thận: Thường do tuyến yên bị tổn thương nên sản xuất ACTH bị giảm (ACTH là tên viết tắt của hormon kích vỏ thượng thận -adrenocorticotropic hormon, bài tiết ra các glucocorticoid), hậu quả là hoạt động của tuyến thượng thận cũng bị giảm mặc dù nó không hề bị tổn thương.
Một nguyên nhân suy tuyến thượng thận hay gặp là do dùng quá nhiều hoặc dùng kéo dài, liều cao hoặc do lạm dụng thuốc corticoid (như prednisolon, dexamethason, solu – medrol, thuốc tễ, viên hoàn, thuốc bột...) để điều trị các bệnh mạn tính như thấp khớp, hen, Lupus, viêm da dị ứng (mề đay, chàm...)... không theo đúng chỉ định của bác sĩ. Đây là một nguyên nhân khá phổ biến ở nước ta trong giai đoạn trước đây và hiện nay, gặp nhiều ở các bệnh nhân nữ lớn tuổi, không am hiểu hoặc hiểu sai về tác dụng của corticoid khi bị đau khớp, đau thắt lưng đã tự mua thuốc để điều trị kéo dài, đặc biệt không hiểu được tác dụng phụ nhưng rất nguy hiểm (suy tuyến thượng thận) của corticoid.
· Corticoid gây suy tuyến thượng thận như thế nào?
Một người bệnh khi dùng quá nhiều corticoid sẽ ức chế các hoạt động của tuyến thượng thận (làm giảm hoặc ngưng sản xuất corticoid) và khi ngừng uống thuốc corticoid đột ngột, có khả năng mất phục hồi sản xuất corticoid của tuyến thượng thận để trở về hoạt động bình thường. Đặc biệt, nếu người bệnh đồng thời gặp phải stress mạnh về tinh thần hoặc thể xác (chấn thương, phẫu thuật...) thì sẽ rất nguy hiểm cho tính mạng.
Biểu hiện của suy tuyến thượng thận do corticoid: Khi đang dùng corticoid liều cao, kéo dài và ngừng thuốc hoặc giảm liều đột ngột bệnh nhân sẽ thấy mệt mỏi, khó chịu, chán ăn, đau cơ, nhức đầu, bong vảy da, thậm chí có sốt. Nếu bệnh nhân bị tổn thương tuyến thượng thận cấp với các triệu chứng nặng, xuất hiện đột ngột như đau bụng, đau lưng, đau chân, nôn và tiêu chảy nhiều gây mất nước nặng; tụt huyết áp (suy thượng thận cấp). Người bệnh có thể lơ mơ, thậm chí có thể hôn mê (lúc này, cần phải đưa người bệnh tới bệnh viện ngay để được cấp cứu kịp thời).
· Tác dụng không mong muốn của glucocorticoid:
Corticoid là con dao hai lưỡi: Dùng đúng sẽ rất có hiệu quả trong điều trị. Nhưng khi sử dụng sai, đặc biệt là lạm dụng, kéo dài, liều cao có thể đưa đến nhiều tác dụng không mong muốn như tăng cân (do giữ nước), xuất huyết tiêu hóa, loãng xương (giòn xương), đặc biệt nguy hiểm là gây suy tuyến thượng, đó là cơ quan sản xuất ra corticoid tự nhiên hết sức cần thiết cho cơ thể chúng ta.
Hiện nay, với sự tiến bộ mạnh mẽ của y học hiện đại, rất nhiều các bệnh mạn tính nan y trước đây như hen phế quản, viêm đa khớp, vảy nến… đã có thể được điều trị và kiểm soát một cách hiệu quả và an toàn với nhiều loại thuốc mới ít độc tính, việc sử dụng corticoid kéo dài hiện chỉ còn được giới hạn trong một số bệnh lý. Tuy vậy, với tác dụng kháng viêm, giảm đau nhanh chóng, corticoid được nhiều người coi như “thần dược” để điều trị nhiều loại bệnh như điều trị giảm đau khớp trong bệnh thoái khớp. Cùng với hiệu quả giảm đau tức thì của thuốc, giá thành rẻ, việc mua bán dễ dàng nên bệnh nhân rất dễ lạm dụng, phụ thuộc vào thuốc. Tình trạng lạm dụng corticoid còn diễn ra phổ biến ở không ít cơ sở khám chữa bệnh tư nhân và các nhà thuốc gia truyền.
Vì vậy, để tránh tác dụng phụ của corticoid người bệnh không được sử dụng một cách bừa bãi, không tự động mua để sử dụng cho bản thân mình hoặc sử dụng cho người nhà; không nghe theo sự mách bảo của người không có chuyên môn hoặc người am hiểu ít về thuốc corticoid tư vấn hoặc bán thuốc corticoid cho mình. Những người bán thuốc cho người bệnh, không được vì lợi nhuận mà bán thuốc corticoid bừa bãi cho người mua.